Kαρνάγιο ή Καρενάγιο
(Όρος που επικράτησε στις Eνετοκρατούμενες περιοχές)
- Χώρος, (τμήματα αιγιαλού εντός λιμένων ή όρμων), επισκευής της καρένας, (καρίνας), μικρών πλοίων. Τοποθεσία φυσική, με ομαλή κλίση, όπου παρέχει τη δυνατότητα ανέλκυσης και καθέλκυσης μικρών σκαφών, (κυρίως ξύλινων), για εργασίες «καρναγιαρίσματος», όπως: υφαλοκαθαρισμό, υφαλοχρωματισμό, καλαφάτισμα, παλάμισμα κ.ά.
Καρίνα ή Καρένα
- Το κατώτερο τμήμα πλοίου ή βάρκας – κέλυφος – καρύινος = αυτός που μοιάζει με καρυδότσουφλο.
Όποια σκάφη ήταν μεγάλα και δεν μπορούσε να γίνει ανέλκυση, οι εργασίες καριναρίσματος ή στεγανοποίησης , γινόταν εντός της θαλάσσης. Αφού βάραιναν, έγερναν, έδεναν και στερέωναν το κατάρτι και το σκάφος προς τη μία πλευρά, ( με σχοινιά τα οποία τραβούσαν άνθρωποι οι οποίοι βρισκόταν σε άλλα πλοιάρια ή στη στεριά, με τρόπο ώστε να εμφανιστούν εκτός νερού τα ύφαλα της άλλης), άρχιζαν τις εργασίες που ήταν οι:
- Το καθάρισμα της γάστρας.
- Άνοιγμα και καθάρισμα των αρμών, (με τη ματσόλα).
- Γέμισμα αρμών με ξασμένο μαλλί.
- Επάλειψη αρμών με πίσσα, (με τις μαλαστούφες).
Ταρσανάς ή Αρσανάς – (Ταρσανάδες)
(Όρος που επικράτησε στις τουρκοκρατούμενες περιοχές)
Ναυπηγείο για μικρά πλοία, μικρός ναύσταθμος – αποβάθρα.
Ταρσανατζήδες
Οι ναυτεργάτες που ασχολούνται στον ταρσανά.
Με την πάροδο του χρόνου, οι παραπάνω χώροι, από μικροεπισκευαστικές ζώνες μετατράπηκαν σε χώρους ναυπήγησης μεγαλύτερων σκαφών.
Μεγάλα ή μικρότερα καρνάγια υπήρχαν στις περιοχές: Σύρο – Πόρο – Σπέτσες – Γαλαξίδι – Αίγινα – Πειραιά – Ύδρα – Ψαρά – Αγ. Ισίδωρο, Όρμο, Πύργο, Αγ. Κωνσταντίνο Σάμου – Πλωμάρι, Πολυχνίτο,Παράκοιλα, Κουντουρουδιά, Πέραμα, Μυτιλήνη, Παναγιούδα, Μόλυβο Λέσβου.
Κατασκεύαζαν διάφορους τύπους σκαφών όπως: σακολέβες, βάρκες, μαούνες, δικάταρτα ή τρικάταρτα καραβόσκαρα, περάματα, τσερνίκες ή τσερνίκια, τρεχαντήρια, μπουγιαντέδες ή μπιγιαντέδες.
Σειρά εργασιών κατασκευής σκάφους:
- Σχεδιασμός του «σκαριού», (σάλα, κλίμακα 1/20inc).
- Κανονικός σχεδιασμός σκάφους στο έδαφος, (επί πραγματικών διαστάσεων).
- Διαμόρφωση σκελετού, (χνάρια).
- Σημάδεμα με τα χνάρια για να βγούνε οι σκαρμοί.
- Επικάλυψη, «πέτσωμα», του σκελετού.
- Τοποθέτηση , «κουβουτσιού, τιμονιού και άλμπουρου».
- Καλαφάτισμα, στεγανοποίηση, βάψιμο.
Για την επίτευξη του ανωτέρου σκοπού, δούλευαν:
- Υλοτόμοι, μεταφορείς των ξύλων, (με μουλάρια παλαιά)
- Καραβομαραγκοί
- Απλατζήδες, (αυτοί που ασχολούνται με το πλάνιασμα, τη λείανση των ξύλων)
- Πριονιστές
- Τρυπανάδες
- Χαλκιάδες (αυτοί που έφτιαχναν τα καρφιά, τα σίδερα)
- Ξυλουργοί, μαραγκοί.
- Καλαφάτες
- Ξυλογλύπτες
- Κατασκευαστές κουπιών
- Ιστών
- Σχοινιών
- Τροχαλιών (μακαράδων)
- Ζωγράφοι
- Γλύπτες
- Διακοσμητές
- Βαφείς
Τα ξύλα ήταν από πεύκο ή κυπαρίσσι και γινόταν επιμελής χρήση ξύλων, για τα διάφορα μέρη του σκάφους, (βρεχόμενα ή μη ή πολύ εκτεθειμένα στον ήλιο).
Τα καρφιά τα έφτιαχναν οι χαλκιάδες και ήταν σιδερένια, αλλά στην πορεία, βιομηχανικά ψευδαργυρωμένα.
Για την ανέλκυση/καθέλκυση του πλοίου, άλειφαν το κάτω μέρος αυτού, με λίπος και οξύ ή λεμόνι, για να γλιστράει και να είναι πιο εύκολη η προσπάθεια, (σήμερα με γράσο).
[yframe url=’http://www.youtube.com/watch?v=aYc97T7U9Wc&context=C45a0947ADvjVQa1PpcFNBgGHT-fAc-JLGOHFv25jnkLxcpqQaL_0=’]
Καραβομαραγκοί
Τα βασικά εργαλεία που χρησιμοποιούσαν ήταν:
- Το σκεπαρνιά, σκύλα, μετζίτζκα, η κατσούνα.
- Η σμίνη.
- Ο τζινιαδόρος.
- Το προκοτρύπανο.
- Το τζαβετοτρύπανο.
- Το πετσοτρύπανο.
- Το πασταγκούλο.
- Το κινίσι.
- Η Αρίδα.
- Η καροβίδα.
- Ο καράβολας.
- Το στενοστραβοκόκανο.
- Το «μπισκί ή πισκί», χειροκίνητη πριονοκορδέλα και στην πορεία πριονοκορδέλα.
- Ροκάνια ή χειροπλάνες, (πλατιά ή λεπτά), σήμερα υπάρχουν οι πλάνες.
- Η «ρίνη», όπου στη θέση της σήμερα υπάρχει το τριβείο.
- Η σβούρα.
- Το πριόνι χεριού, σήμερα υπάρχει το ηλεκτρικό.
- Το τρυπάνι χεριού, σήμερα υπάρχει το ηλεκτρικό.
- Οι σημαδούρες.
- Νήμα της στάθμης.
- Σκαρπέλα διαφόρων μεγεθών.
Καλαφάτες
(καλαφάτισμα, στεγανοποίηση σκάφους)
Με το καλαφάτισμα φράζονται οι αρμοί, οι οποίοι δημιουργούνται μεταξύ των σανιδιών του πετσώματος και της κουβέρτας του καταστρώματος.
Εργαλεία που χρησιμοποιούν:
- Ματσόλα, (ξύλινο δικέφαλο σφυρί).
- Σειρά κοπιδιών.
- Σιδερένιες σφήνες, (διαφόρων μεγεθών).
- Κανάβι ή κάνναβη ή βαμβακερό στουπί.
- Πίσσα στα ύφαλα, (επάλειψη των επιφανειών που βρίσκονται κάτω από το νερό, όταν πλέει το σκάφος).
- Στόκος στα έξαλα, (επάλειψη των επιφανειών που βρίσκονται πάνω από το νερό, όταν πλέει το σκάφος).
Βαφείς
- Απλές μπογιές για τα έξαλα και «μοράβια».
- Κατράμι παλαιότερα για τα ύφαλα.
Συντήρηση
- Κάψιμο του ξύλου, αφαίρεση παλαιού χρώματος.
Ξυλοναυπηγοί
Η διαδικασία κατασκευής ενός σκάφους, στα παραδοσιακά καρνάγια ή ταρσανάδες – Παραδοσιακά όργανα.
- Επιλογή ξύλων ή κορμών, (συνήθως από τον ίδιο τον καραβομαραγκό), το μέτρημα με μετροταινία ή λέντζα, (ειδικά διαμορφωμένο με κόμπους ή χαραγμένο με διαφορετικά χρώματα, σχοινί). (Εργαλεία μέτρησης ήταν και το νήμα της στάθμης με το βαρίδι για κάθετη χάραξη και για οριζόντια η στάφνη, (ράμμα), τα οποία αν εμποτιζόταν με λουλάκι, άφηναν τα ίχνη επί των ξύλων και έτσι γινόταν εύκολη η χάραξη ευθειών και παραλλήλων γραμμών πάνω σε κυρτές επιφάνειες, καθώς επίσης και η γωνία).
- Σκαλωσιές ή γαϊδάρες, στερέωσης του ξύλου ή καλαφάτη, όπως ονομάζονταν.
- Σιδερένια συνδετικά στοιχεία, τα τζινέτια, με τα οποία γινόταν η στερέωση των ξύλων, επάνω στις γαϊδάρες.
- Κάθετη κοπή των ξύλων με πριόνι, κουργιαστί ή καρμανιόλα, (σήμερα υπάρχουν τα αλυσοπρίονα), χειροκίνητο το οποίο το χειρίζονταν δύο άτομα.
- Επίσης υπήρχε και το πεσκί ή πισκί, για ειδικό κόψιμο των ξύλων, εργαλείο το οποίο χειριζόταν πάλι δύο άτομα, το Ξεγυριστάρι, το Κουραστάρι και μία σειρά αποτελούμενη από μικρότερα πριόνια, όπως ο σβανάς, μορφή σημερινής σέγας και το τσεκούρι που το έλεγαν μπαλτά.
- Η σκεπαρνιά σε διάφορες παραλλαγές και μεγέθη.
- Οι πλάνες και τα ροκάνια, όπως πάνιστρο , (το μεγαλύτερο) και άλλα πιο μικρά μονά ή διπλά ανάλογα με το μέγεθος της λεπίδας ή την ειδική λειτουργία, το παστράγκωνο.
- Υπήρχαν επίσης τα σκαρπέλα με πεπλατυσμένο άκρο και οι σμίλες με κυρτή εμπρόσθια επιφάνεια, για διάνοιξη τρυπών.
- Τρυπάνια διαφόρων μεγεθών με τα πιο μακριά να ονομάζονται, αρίδες ή τριβέλια, καθώς και το χειροτρύπανο ή ματάκι.
- Οι ράσπες.
- Τα σφυριά, με διαφορετικές λαβές και κεφαλές, όπως οι ζουμπάδες, οι βαριές ή βαριοπούλες και το μεγάλο ξύλινο ματσόλα. Χαρακτηριστικό εργαλείο ναυπηγικής ήταν και η μάτσα με πεπλατυσμένο το ένα άκρο και διχαλωτό το άλλο για εξαγωγή καρφιών, αλλά και κοφτερό σαν σκεπάρνι.
- Σφικτήρες ξύλων διαφόρων ειδών με βίδες ή χωρίς και ένα είδος ήταν το γκαβίδι ή νταβίδι.
- Μικρότερα εργαλεία τα οποία συνηθίζονταν και στους ξυλουργούς, όπως π.χ. η τανάλια κ.λπ.
Όργανα
- Έχουμε τα χνάρια.
- Τα μοδέλα.
- Το κουμπάσο, (είδος διαβήτη).
- Η στέλλα, (για την κλίση στους αρμούς).
Πολλά από τα εργαλεία, είναι όμοια με τα του μαραγκού ή ξυλουργού, του κατασκευαστή στεγών και του καροποιού.
(Τα περισσότερα από τα παραπάνω εργαλεία, ο γράφων, τα έχει χειριστεί παλαιά, στο ξυλουργείο του πατέρα του και στο καροποιείο του παππού του)
Καλαφάτης
Η στεγανοποίηση του περιβλήματος-πέτσωμα και του καταστρώματος, με τοποθέτηση παρεμβύσματος ανάμεσα στα μαδέρια, ήταν κυρίως δουλειά του καλαφάτη.
Εργαλεία του ήταν τα «καλαφατικά» και το ξύλινο σφυρί ή ματσόλα. Το υλικό που χρησιμοποιούσε για το καλαφάτισμα ήταν μαλλί ή στουπί καλαφατίσματος, το οποίο στρίβοντάς το, προσέδιδαν σχήμα κορδονιού και μεταγενέστερα ειδικό βαμβακερό κορδόνι καλαφατίσματος.
Με τον όρο καλαφατικά εννοούσαν μία σειρά από εργαλεία, ένα είδος μικρών καλεμιών.
- Το κοφτερό.
- Την παρέλα.
- Το διπλό.
- Το φαρδύ.
- Το στενάκι.
Καρναγιέρης
- Τα βάζα, (δύο επιμήκη παράλληλα ξύλα, όπου κάθεται ο πυθμένας του πλοίου.
- Οι σχάρες, (πάνω στις οποίες ακουμπούσαν τα βάζα).
- Τα φαλάγγια, (χοντρά ξύλα εγκάρσια τοποθετημένα, με επάλειψη λίπους, για να γλιστράνε τα βάζα στη ξηρά).
- Οι γρύλοι.
- Οι τάκοι.
- Τα μπουντέλια, (ξύλα στερέωσης του σκάφους στη ξηρά, αφού αφαιρούσαν τα βάζα).
- Οι εργάτες, (χειροκίνητα βίντζια, με κατακόρυφο άξονα από ξύλο, ιδιοκατασκευή του ναυπηγείου).
Για μεγαλύτερα πλοία που δεν ήταν δυνατή η ανέλκυση, χρησιμοποιούσαν ειδικές σχάρες τα σάλια, οι οποίες τοποθετούντο κάτω από το πλοίο, συρόταν ως τα ρηχά και με τον κατάλληλο πλαγιασμό του σκάφους, τελούντο εναλλάξ αμφιπλεύρως, οι εργασίες συντήρησης.
Για το, (καρινάρω, καρινάρισμα = καρνάγιο), χρησιμοποιούταν και τα:
- Καμινέτα, (για κάψιμο των χρωμάτων).
- Ξύστρες.
- Βούρτσες.
- Βιντεοσκόπιση παραδοσιακού καρνάγιου Αγίου Ισιδώρου, Καλλιθέας Σάμου.
- Συνέντευξη Μανωλιάδη Ιωάννη, ξυλοναυπηγού και ιδιοκτήτη ενός εκ των εργαστηρίων του παραδοσιακού καρνάγιου.
- Συνέντευξη του προέδρου της Καλλιθέας και ξυλοναυπηγού, Σταύρου Παπαγεωργίου.
- Συνέντευξη του ξυλοναυπηγού, Καραγιάννη Γιώργου.
- «ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ», Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ – ΚΕΝΤΡΟ ΛΕΞΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Ε.Π.Ε ΑΘΗΝΑ 1998.
- Φωτογραφίες από το ναυπηγείο ξύλινων σκαφών, Ιωάννη Μανωλιάδη, Άγιος Ισίδωρος, Καλλιθέας Σάμου. Τηλ: 22730 37902 – 37833 Κιν: 6973337495
